Veiligheid in teams met behulp van Burcht
Met plezier naar je werk gaan is een absolute voorwaarde voor het goed kunnen uitvoeren van je werk. Moe zijn na hard gewerkt te hebben is prima, maar er is een verschil tussen moe zijn van hard werken en geestelijk uitgeput raken. Geestelijke uitputting kan ontstaan doordat je op onbewust psychologisch niveau wordt geraakt en niet goed weet hoe je daarop moet of kunt reageren.
Arjan van Weert, trainer, coach en vertrouwenspersoon, vertelt waardoor de veiligheid in teams soms ver te zoeken is en hoe deze met behulp van de Burcht-theorie wordt hersteld. “In mijn werk als vertrouwenspersoon en coach kom ik dit soort gevallen regelmatig tegen. De meeste van mijn cliënten worstelen met een gevoel van overspannenheid of burn-out. Ze komen regelmatig terecht ‘in hun Burcht’.”
Primaire gevoelens
Een primair gevoel is een signaal van je lichaam dat er iets aan de hand is. Het is je lichaam dat ervoor zorgt dat je adequaat kunt reageren op een signaal, maar dan moet je ze wel herkennen. Primaire gevoelens duren kort, zijn vaak hevig en zijn op iets of iemand gericht. We onderscheiden vier primaire gevoelens:
- Boosheid: boos gaat over grenzen. iemand slaat je (fysieke grens), of zegt/doet iets wat jouw waarden en normen raakt (psychologische grens). Je lichaam maakt adrenaline aan, waardoor je je grens kunt bewaken (vechten).
- Bang: dit gaat over overleven: iemand zegt/doet iets waardoor je het gevoel krijgt dat je niet bij de groep hoort of uit de groep wordt gezet. Ook dan maakt je lichaam adrenaline aan, waardoor je kunt vechten of vluchten.
- Bedroefd: verdriet gaat over onthechten. Afscheid moeten nemen van een dierbare, een functie, een voorwerp, of een plek. Dat roept rouw op, waardoor je openstaat voor contact met anderen.
- Blijdschap: blij gaat over levenskracht. Je voelt je sterk, actief en opgewekt.
In je Burcht
Op het werk en in je privéleven heb je voortdurend contact met anderen. Je krijgt telefoontjes, e-mailtjes, whatsappjes en je houdt social media bij. Soms word je geraakt door wat iemand doet of niet doet, zegt of niet zegt, schrijft of juist niet schrijft. De hele dag door word je op deze manier getriggerd om te reageren (niet reageren is ook een reactie). Vaak reageer je adequaat, maar je kunt ook psychologisch geraakt worden. Dan beland je onbewust in je Burcht en voel je je lichamelijke reacties niet meer.
Door anders te reageren op een gebeurtenis en effectief feedback te geven, vergroot je je eigenwaarde en je zelfvertrouwen. Een methode is de GEIN-formule.
Reacties vanuit je Burcht
Vanuit je Burcht kun je op vier manieren – en een combinatie ervan – reageren:
- Afsluiten: je sluit je af en je valt stil. Je hebt geen contact meer met jezelf en met je omgeving.
- Rationaliseren: druk praten, cynische grapjes maken, in verdediging gaan met ‘ja maar …’
- Emotioneel ‘uit acteren’: de emoties zijn veel heftiger dan op grond van de gebeurtenis rechtvaardigt en staan los van het primaire gevoel. Je voelt je bijvoorbeeld afgewezen (primair is bedroefd), maar je wordt boos. Of iemand gaat over je grenzen (primair is boos), maar je wordt verdrietig.
- Pleasen: in plaats van boos of verdrietig te worden, vergoelijk je het gedrag van de ander.
Uit je Burcht
Door anders te reageren op een gebeurtenis en effectief feedback te geven, vergroot je je eigenwaarde en je zelfvertrouwen. Een methode is de GEIN-formule, ook wel geweldloze communicatie genoemd.
Als iets wat een ander zegt of doet je raakt, reageer dan als volgt:
G = GEDRAG – Benoem het gedrag van de ander zonder oordeel (zintuigelijk specifiek).
E = EFFECT – Vertel welk primair gevoel dat gedrag bij je oproept.
I = IK – Zeg het in de ik-vorm, geef een ‘ik’ boodschap.
N = NU Zeg het zo snel mogelijk, liefst direct nadat het gebeurde plaatsvond.
Het is niet altijd makkelijk om te zeggen dat iets je emotioneel raakt. Daarvoor moet je immers door je angst heen, die vaak raakt aan de angst voor een conflict of een afwijzing. Echter, zeg je niets dan loop je eigenlijk hard weg van je angst en creëer je voor jezelf een schijnveiligheid. Zeg je wel hardop wat de situatie met je doet, dan stap je uit je ‘Burcht’ en verdwijnt het nare gevoel.
Als ieder lid zich durft uit te spreken, verdwijnen onderliggende spanningen en ontstaat er een echt team.
Veiligheid in teams
Een team kan pas effectief en plezierig samenwerken als de leden bereid zijn open met elkaar om te gaan. Als een organisatie mijn hulp inroept om de samenwerking te versterken, vraag ik altijd eerst aan de leiding hoe het zit met de veiligheid binnen het team. Regelmatig krijg ik dan als antwoord: ‘Prima, ze gaan heel gezellig met elkaar om.’ Maar bespreek ik het thema veiligheid in het team zelf of doe ik een test over dit thema, dan blijkt die veiligheid ver te zoeken. Teamleden blijken regelmatig in hun Burcht te zitten en durven zich niet werkelijk uit te spreken.
Doorbreek een onveilige werksfeer
Mijn eerste stap naar het doorbreken van de onveilige werksfeer is de theorie rond de Burcht uitleggen en daar een aantal oefeningen mee doen. Dan leren de teamleden naast hun eigen Burchtreacties, ook die van de anderen kennen. Dan zijn ze ook in staat een collega uit te nodigen om zich uit te spreken en uit zijn/haar burcht te stappen. Als ieder lid zich durft uit te spreken, verdwijnen onderliggende spanningen en ontstaat er een echt team.
Interventie escalatieladder
De escalatieladder is een model dat laat zien hoe een conflict zich kan ontwikkelen. De ladder maakt het verloop van een conflict, ofwel de dynamiek, zichtbaar. Het verschaft inzicht in de fase waarin het conflict zich bevindt en aan de hand daarvan kun je een stap zetten naar een trede lager in het conflict. Het model is ontwikkeld door politicoloog en antroposoof Glasl.
De bovenste drie treden van de escalatieladder vertegenwoordigen een win-win- of relationele fase. Als je je eigen Burchtreacties en die van de anderen herkent en gebruikmaakt van de GEIN-formule, stap je terug op de escalatieladder en kun je standpunten uitwisselen op een voor beide partijen aanvaardbare manier. Dan ontstaat er meta-communicatie: hoe gaan we met elkaar om, of hoe willen we met elkaar omgaan? Dan zijn we weer in staat werkelijk naar elkaar te luisteren. Dit biedt ruimte voor een dialoog en de-escalatie.
Voor organisaties is er een speciale incompany training opgesteld. Lees er meer over.
Uit de pen van: Arjan van Weert; opleider en trainer, vertrouwenspersoon en coach/counselor. mede-auteur van het boekje ‘In je Burcht, uit je Burcht‘.